کتاب مستوران قباب غیرت منتشر شد - مجله پیامک

کتاب مستوران قباب غیرت بیست و دومین اثر مکتوب دکتر محمدرضا خالصی، استاد دانشگاه، نویسنده و پژوهشگر معاصر که مدخلی بر تاریخچه ملامتیه در شیراز طی قرون دوم تا چهارم هجری است، منتشر شد و در دسترس عموم مردم نهاده شد.

خالصی در مقدمه این کتاب نوشته است: بی شک، یکی از جذاب ترین و دلکش ترین و مهم ترین فصولِ تصوف، مربوط به ملامتیان است و یقیناً بی توجه به این فصل نمی توان به تجربه و تحلیل کاملی از تاریخِ تصوف رسید. آنان که وجهِ شاخص شان، واکنشِ باطن گرایانه در مقابلِ مقَّدس مآبانِ مُتِزهِّد بود و عنصرِ غالب اشان مبارزه بی امان با ریاکاری، عُجب، خودپسندی ، چالش و کشمکش مداوم با نفس.

اصل و خاستگاهِ ملامتیه را محققان، نیشابور می دانند و برآنند که این اندیشه در تقابُل با مکتب بغداد شکل گرفته است. در این کتاب سعی شده تا این موضوع، مورد تردید قرار گیرد و بر اساسِ مستنداتِ صوفیان نخستین، به چالش کشیده گردد.

این نویسنده و پژوهشگر، هدف از تالیف این کتاب را دستیابی به نتایجی دانسته و خاطرنشان نموده است که:

1- ملامتیه، اندیشه ای نیست که تنها در نیشابور شکل و سامان ، یافته باشد، بلکه ردِ پای آن را در اَقصی نقاطِ تمدنِ اسلامی می توان یافت و باید آن را نوعی عکس العمل طبیعی دانست به صوفیانی که از تظاهر و دکانداری دیگر اهلِ تصوف، سخت به تنگ آمده بودند و برای مقابله با این تظاهر و تَصَنُّع، راه خلاص می جستند.

2- طریقه های باطنی در تمدن اسلامی، آن گونه که از مُستندات و شواهد بر می آید، تنها در چارچوب دو گروه مکتب بغداد و مکتب ملامتیه نمی گنجند بلکه در سراسرِ این جغرافیای پهناور ، نام ها ، شکل ها ، روش ها و آداب ِمتعدد و متکثری دارند.

3- آنچه سُلَمی و خرگوشی به عنوان اولین مطرح کنندگان اندیشة ملامتی تحتِ عنوان اصول ملامتیه نام می برند همزمان با آنان و یا حتی پیش از ایشان در نقاطِ دیگرِ تمدن و فرهنگ اسلامی حضور دارد ، در ری، مکه، شام، همدان، بلخ، اربل ، اصفهان، اشبیلیه ، شیراز و بسیاری دیگر از نقاطِ جغرافیای اسلامی می توان ردپای روشن این اندیشه را دید که حتی گاه پررنگ تر و چالش برانگیزتر از ملامتیه نیشابور است. آنچه عطار از ملاقات حیری (یکی از اضلاع مثلثِ گسترش ملامتیه در نیشابور) با یوسف بن حسین در تذکرة الاولیاء در ری آورده ، یکی از شواهد این موضوع است.

4- بر اساس جغرافیای پهناور آن روزگار اسلام، این عکس العمل طبیعی به صوفیان مُتَظاهر، در هر منطقه و شهر ، بر اساس، آداب و عُرفِ آن جا، شکل یافته و البته اصول اساسی آن همان است که سلمی و خرگوشی در رساله های خود بدان اشاره نموده اند.

5- شیراز از روزگارانِ پیشین بُرجِ اولیاء خوانده می شده و در شکل گیری تصوف اسلامی نقش بسیار زیادی داشته ، و شواهد بسیاری بر کثرتِ صوفیان عظیم در سده های نخست اسلامی در این شهر وجود دارد و حضور آنان در دیگر مناطق تمدن آن روزگار نیز غیرقابل انکار است. در حدود چهار قرن ، 12 مشیخه و تذکره در خصوص زندگانی و تأثیر صوفیانِ شیرازی نوشته شده است که به طور متوسط هر سی سال یک تذکره در این شهر نگاشته شده که اختصاص به نام آورانِ مُتصوفه این خطه داشته و این نشان از رونق و تأثیرگذاری صوفیانِ شیراز بر اندیشه تصوف اسلامی است .

6- ملامتیه شیراز یکی از عظیم ترین مکاتب ِ اندیشه ای صوفیان این شهر از قرن دوم تا زمان حافظ شیرازی است.

7- در این مقاله سعی شده تا به آنالیز ملامتیه شیراز طی قرون دوم تا چهارم هجری که از قضا اوج ملامتیه نیشابور است پرداخته گردد.

وی همچنین یادآور شده است که ملامتیه شیراز براساس مستنداتی که آورده شده ویژگی هایی شامل بی توجهی به ظاهرِ مُتکلفانه صوفیان؛ عدم جلبِ توجه مردم و دوری از خودنمایی؛ مبارزه بی امان با ریا؛ اصرار بر اخلاص؛ گزاردنِ حقوق دیگران و ترکِ طلبِ خویش؛ داشتن شغل و دوری از بی پیشگی معمولِ صوفیان؛ صبر بر جفای ستمکاران؛ نفی خودستایی؛ ناسازگاری با لَذّتِ طاعت؛ مخالفت ِ با نفس و نفس گرایی؛ حُسنِ ظَنِ به خداوند؛ دیدنِ تقصیرِ خویش و دیدنِ عذر مردم و بخشندگی، را دارا بوده اند.