دو ماه زمان برای اصالت سنجی دست خط منسوب به امام رضا نیاز است - مجله پیامک

کشف دست خطی منسوب به امام رضا (ع) در مسجد جامع ساوه این روزها خبرساز شده است. ماجرا از انتشار یک کلیپ از طریق عماالدین شیخ الحکمایی (پژوهشگر خطوط و اسناد و کتیبه های موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران) آغاز شد که او در آن عنوان کرده بود حین یکی از بازدیدهای اتفاقی خود از مسجد جامع ساوه با آجر نوشته ای روبرو شده که بعد از انجام بررسی ها، مطالعات و تحقیقات علمی لازم در نهایت کشف کرده که این یادگار نوشته دست خط علی بن موسی الرضا (ع)، امام هشتم شیعیان است و بعد از آن هم وجود آن را به مقامات وزارتخانه میراث فرهنگی گزارش داد.

دست خط احتمالی امام رضا (ع) روی یک آجرخشت 31 در 31 نوشته شده است.

عبارت / حَضَرَ علی بن موسی اللهم اغفر [له] به حق محمد و علی و فاطمه و الحس [ن] و الحسین / و کلمه احدی [و ما]تین به خط کوفی به معنی حاضر شد علی بن موسوی (در این مکان به صورت محذوف) و طلب آمرزش برای همگان با ذکر پنج تن نقش بسته و واژگان /احدی [و ما] تین / به احتمال زیاد به معنای 201 به صورت ناخواناتر آمده که احتمالا مربوط به سال است.

امام هشتم شیعیان در این تنها دست خطی که از ایشان کشف شده، عبارتی را نوشته اند که بیانگر حضورشان در مسجد جامع ساوه است.

در پایان هم تاریخ حضورشان را در این مکان نوشته اند. هر چند خواندن این بخش از یادگار نوشته بسیار سخت بوده است، اما عمادالدین شیخ الحکمایی، کاشف این دست خط و پژوهشگر خطوط و اسناد و کتیبه های مؤسسه باستان شناسی دانشگاه تهران، پس از خواناسازی آن پیروز شده تاریخ 201 هجری قمری را بر این کتیبه بخواند.

سال 201 هجری قمری طبق اسناد معتبر اسلامی زمانی است که امام رضا (ع) سفر خود را از مکه و مدینه به سمت مرو آغاز کرده بود. که کشف این دست خط نشان می دهد که شاید ایشان از این مسیر عبور کرده و در مسجد جامع ساوه شب را گذرانده باشد.

بعد از رسانه ای شدن این مهم، وزارت میراث فرهنگی خبری منتشر کرد مبنی بر آنکه حسب ضرورت انجام مطالعات دقیق تطبیقی و آزمایشگاهی به منظور تعیین صحت اصالت تاریخی آجر، خط نوشته و انتصاب موضوعی آن، از طریق نهادهای علمی، هماهنگی و اقدامات لازم برای انتقال موقت اثر به موزه ملی برای فراهم شدن زمینه مطالعات دقیق از طریق پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام شد.

یعنی درواقع اثر مذکور از مسجد ساوه کنده و به تهران منتقل شده است. حال این سوال مطرح می شود که آیا اصولا اصالت سنجی یک اثر الزامی برای جداسازی آن از جایگاه اصلی اش را فراهم می سازد این در حالی است که همان اثر گواهی بر تاریخچه مکانی است که در آن قرار داشت.

در این راستا با فاطمه داوری (مدیر اداره کل حفظ و احیاء بناها، بافت ها و محوطه های تاریخی وزات میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) به گفتگو نشستیم.

با توجه به آنکه دستکند منسوب به امام رضا (ع) از مسجد ساوه جدا و به تهران منتقل شده، در مورد لزوم این کار و جداسازی آن از مجموعه ای که به آن تعلق داشت، توضیح دهید. آیا این امر نشانی واضح از تخریب میراث فرهنگی به دست وزارتخانه متولی حفاظت از میراث فرهنگی نیست؟

در مورد احتمالات مطرح شده در مورد خط نوشته دستکند روی یک آجر نصب شده در نمای موجود یکی از ستون های مسجد جامع ساوه و احتمالات مطرح شده در مورد انتصاب و تاریخ آن، حسب اهمیت موضوعات مطرح شده بخصوص در زمینه انتصاب و تاریخ آن؛ با توجه به اینکه فرضیه و احتمال مطرح شده نیاز به پشتوانه دقیق مطالعاتی و علمی برای اثبات دارد و در صورت اثبات تاثیرات بسیاری روی بخشی از تاریخ مرتبط با موضوع خواهد داشت، لازم بود اصالت تاریخی آجر، خط نوشته و حتی اندود و ملات مرتبط با آن از طریق مطالعات آزمایشگاهی و تطبیقی تعیین شود.

آیا امکان اصالت سنجی اثر از طریق کارشناسان مربوطه در همان مکان اصلی که مسجد ساوه است وجود نداشت؟ آیا این احتمال وجود دارد که انتقال این اثر به تهران و نگهداری در موزه ملی که از آن به عنوان نگهداری موقت یاد شده، مقدمه ای برای انتقال این اثر که متعلق به مسجد ساوه است به موزه آستان قدس رضوی باشد؟ نتایج اصالت سنجی و بررسی ها چه شد؟

کارشناسان مربوطه از آجر در محل اصلی بازدید کردند و بررسی های اولیه در محل انجام شد. چون برای انجام مطالعات لازم بود دقت کافی برای مخدوش نشدن مواد فرهنگی مورد نیاز برای آزمایش و فراهم شدن زمینه مناسب بررسی آن در یک محیط مناسب تر به صورت موقت فراهم شود. به همین دلیل آجر مذکور به صورت موقت و برای انجام مطالعات لازم از طریق پژوهشگاه میراث فرهنگی و در صورت لزوم سایر مراجع علمی به موزه ملی به صورت موقت منتقل شده است.

پیش بینی می شود حسب اعلام پژوهشگاه فرآیند انجام مطالعات با توجه به نوع آزمایشات و تحلیل های لازم بر روی نتایج آن حداقل دو ماه زمان لازم داشته باشد که در این مدت آجر تا تعیین نتایج در موزه ملی خواهد ماند و هیچ تصمیم و احتمالی برای انتقال آن به مکان موزه ای دیگری در حال حاضر یا بعد از تعیین نتایج وجود ندارد.

آیا چنین روندی در عرصه بین المللی نیز عرف است؟

در چارچوب های نظری و عملی حفاظت از آثار این ترجیح و اهتمام وجود دارد که حتی المقدور آثار در محل اصلی آن نگهداری و معرفی شود. در مورد این اثر نیز صرفا برای انجام مطالعات لازم تا تعیین صحت آن به موزه ملی منتقل شده است.