حال ناخوش گنبد جهانی اصفهان - مجله پیامک

به گزارش خبرنگاران به نقل از ایرنا، این کارشناسان میراث فرهنگی و مرمت معتقدند مرمت گنبد این مسجد تاریخی، تخصصی نبوده و حالا باید پیش از این که کار ادامه یابد کمیته ای ملی برای بررسی آنچه که بر سر یکی از ترک های این گنبد جهانی آمده تشکیل گردد و تخصصی و علمی دراین باره نظر بدهد.

کارشناس مرمت و مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان گفت: با پیگیری های رییس ایکوموس ایران، قرار است مراجعی که صلاحیت دارند مثل ایکوموس ایران و میراث کشور بحث و مصاحبه کنند و کمیته ای متشکل از کارشناسان قابل قبول مملکت مساله پیش آمده برای گنبد شیخ لطفالله را بررسی کنند و نظر بدهند.

موسسه فرهنگی ایکوموس ایران، شورای بین اللملی بناها و محوطه هاست.

احمد منتظر در گفت و گو با ایرنا با تاکید بر این که مرمت گنبد این مسجد تخصصی نبوده و باید مرمت آن علمی انجام می گرفت، اضافه کرد: گنبد شیخ لطف الله بازیچه نبوده و نمی گردد یک نفر بدون آنکه تخصص داشته باشد به آن دست بزند.

وی برنامه اداره کل میراث فرهنگی را برای مرمت این گنبد فنی متناسب ندانست اما این نهاد از عملکردش دفاع می کند.

پیشتر مدیر پایگاه جهانی میدان امام در بازدید رسانه ها از شرایط گنبد مسجد شیخ لطف الله گفته بود که زیرسازی گنبد دچار فرسودگی شده و به همین دلیل امکان مرمت موضعی نبوده و ترک را به طور کامل برداشته اند.

اما منتظر یادآور شد: وقتی آنقدر ضایعه روی کار می دیدند باید این را اعلام می کردند و در چنین شرایطی باید یک مرمت گر اساسی این کار را انجام می داد.

وی اظهارداشت: کار مرمت، تخصصی و علمی ست و آنچه که بر سر گنبد مسجد شیخ لطف الله آمده، نوسازی ست وقتی دفاع می کنند و می گویند که همان کاشی ها و آجرهای قدیمی را کار کردیم باید گفت مصالحی که به کار رفته مصالح جدیدی است و گچی که بنّاهای نوساز استفاده می کنند تنها گچ اصفهان نیست و گچ ساوه را هم دستش می دهند.

منتظر دلیل آنچه که موجب تفاوت رنگ ترک مورد مرمت با سایر ترک ها شده را ناشی از دوغ آبی می داند که نباید روی کاشی کاری معقلی استفاده می شد.

این کارشناس مرمت شرح داد: وقتی روی کاشی کاری دوغ آب می دهند، با آب شسته می گردد اما کاشیکاری گنبد مسجد شیخ لطف الله معقلی است و وقتی دوغ آب جذب قسمت آجری آن می گردد کمرنگش می کند و دیگر شسته هم نمی گردد. بنابراین نباید دوغ آب می دادند و باید بندکشی انجام می شد.

• نباید به مرمت آثار تاریخی مثل یک طرح عمرانی نگاه کرد

منتظر این کارشناس مرمت از همین زاویه به آنچه که برای گنبد این مسجد اتفاق افتاده نگاه کرد به نظر می رسد کسی که کار مرمت یکی از ترک های گنبد را انجام داده استادکار طاق و چشمه بود، سوال اینجاست که این استادکار سنتی چقدر می توانسته در مرمت، نگاه تخصصی داشته باشد و کارشناسان تاکید کردند آیا بهتر نبود که کار مرمت را یک ناظر و مشاور متخصص پیش می برد و بر کار این استادکار نظارت می کرد تا کار با اصول و ضوابط مرمت پیش می رفت!؟

این کارشناسان از شیوه انتخاب مرمت گر گنبد مسجد شیخ لطف الله انتقاد دارند و معتقدند کسی باید کار مرمت گنبدی با اهمیت جهانی را انجام می داد که تجربه و علم کافی داشته باشد و او بر کار استادکار نظارت می کرد تا کار اصولی و علمی پیش می رفت.

یک کارشناس مرمت آثار تاریخی که خواست نامش در خبر فاش نگردد در گفت و گو با ایرنا گفت: گنبد شیخ لطف الله یک پروژه عمرانی نیست که با یک پیمانکار به صورت متری یا ترکی قرارداد بسته گردد و برایش آ ریال پرداخت گردد؛ در پروسه های مرمتی این رفتار خطاست، برای مرمت این گنبد یک مشاور آگاه نسبت به این گنبد با یک استادکار خوب کافی بود تا آرام آرام و با زمان مناسب کار مرمت پیش می رفت.

به اعتقاد وی پروژه مرمت گنبد شیخ لطف الله فرای انتخاب استادکار نیاز به یک ناظر عالیقدر داشت که بتواند به استادکار خط و فکر بدهد و بر کار او نظارت کند.

این کارشناس مرمت، کنارگذاشتن شخصیت های بزرگ، معمارها، مرمت گرها، گچبرها و کاشی کارهای ارزشمند را چالش های این بخش مهم برشمرد.

• بیم و امیدها از سرنوشت گنبد دردانه ایران

گنبد مسجد شیخ لطف الله یکی از زیباترین گنبدهای ایران و جهان است و به همین دلیل هم از اهمیت زیادی برخوردار است. آنچه که بعد از مرمت یکی از ترک های این گنبد، در میدان نقش جهان و در تمامی عکسها توجه ها را به خود جلب کرد، تفاوت فاحش رنگ این ترک با سایر قسمت های گنبد بود.

نگرانی ها زمانی بالا گرفت که یکی از بالاترین مراجع میراث فرهنگی کشور، یعنی رئیس ایکوموس ایران از فرایند مرمت این گنبد انتقاد کرد و مدعی شد که گنبد مسجد شیخ لطف الله را خراب کرده اند.

کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی بیم این دارند که کار مرمت ترکها با همین روش مورد انتقاد ادامه پیدا کند و این اثر جهانی آسیبهای جبران ناپذیری ببیند؛ آسیب هایی که می تواند آن را در فهرست میراث در خطر یونسکو قرار دهد.

شیوه انتخاب مرمت گر و نوع مرمت، پایین آوردن یکباره ترک، تفاوت رنگ، جفت نبودن لچکی ها، درست نبودن اندازه و در نتیجه بندکشی های زمخت و نامتناسب در دو سوی ترک این بنای تاریخی از جمله انتقاداتی است که این روزها متوجه مسئولان امر است.

مسوولان میراث فرهنگی در مقابل این نقدها از پروژه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله دفاع می کنند و می گویند شرایط نامطلوب سازه ای گنبد آنها را ناگزیر به این مرمت کرده است.

آنان می گویند تفاوت رنگ ایجاد شده با مرمت ترک های بعدی گنبد حل خواهد شد و جای نگرانی نیست اما کارشناسان معتقدند این کار آسیب های جدی به گنبد می زند و باید مانع دور کامل مرمت گنبد به این شیوه شد.

پیشتر، مرمت گنبد مسجد جامع عباسی یکی دیگر از گنبدهای میدان نقش جهان، با پایین آوردن کامل کاشی ها انجام شده بود؛ چیزی که به عقیده بسیاری از کارشناسان میراث فرهنگی و مرمت، بیشتر نوسازی بود تا مرمت اما آنقدرها که مرمت ترک گنبد مسجد شیخ لطف الله به چشم آمد مرمت گنبد مسجد عباسی توجه ها را به خود جلب نکرد.

گنبد مسجد عباسی بارها مرمت شده و هربار کاشی ها نو شدند و کسی صدایش درنیامده اما گنبد شیخ لطف الله به جهت زاویه دید، رنگ، نوع تزیینات و شکل گنبد بیشتر توجه ها را جلب می کند و تغییرات آن بیشتر به چشم می آید.

• تفاوت رنگ ایجاد شده در گنبد مسجد قابل حل است

مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان اما با اطمینان خاطر به ایرنا گفت که همه کاشی های به کار رفته در گنبد همان کاشی های قدیمی است و فقط پنج درصد از این کاشی ها نو شده است.

فریبا خطابخش تفاوت رنگ ایجاد شده را قابل حل می داند و بیان کرد: کاشی های گنبد، ترک های ریز داشت و وقتی تزیینات گنبد را کار می کردیم مجبور بودیم برای محکم شدن بندها دوغ آب روی سطح کاشی ها بدهیم. رنگ روشنتر بخش مرمت شده هم به دلیل ذرات نانوی گچ است که بین ریزترکهای کاشی ها فرو رفته که به مرور زمان با بارندگی ها شسته می گردد و گچ ها از لا به لای خلل و فرج آجرها خارج می گردد و رنگ خودش را پیدا می کند.

از سوی دیگر خطابخش دلیل انتخاب پیمانکار مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله را مسائل سازه ای گنبد می داند.

وی با اشاره به فرسودگی زیرسازی گنبد بیان کرد: بحث گنبد فقط کاشی نبود، گنبد مشکل سازه داشت و ما باید استادکاری را انتخاب می کردیم که یک تیم داشته باشد، مهم ترین ویژگی این بود که این استادکار بتواند غالب گنبد را خوب در بیاورد، درست است که رحمت الله رضایت استادکار طاق است اما او یک طاق زن معمولی نیست و غالبی که او دستی زده، بر اساس اسکن لیزر، میلی متری تفاوت ندارد.

وقتی در مورد ناظر پروژه مرمت در میدان امام یادآور شد: منصور عسگری ناظر اصلی پروژه، متخصص سازه است اما وقتی استادکار میراث فرهنگی روی پروژه کار می کند مطمئن باشید کاری که خودش می کند حرف ندارد ما کسی را انتخاب می کنیم که نیاز به ناظر نداشته باشد.

این در حالی ست که به اعتقاد کارشناسان پروژه های مرمتی پروژهایی تخصصی هستند که نیاز به دقت نظر و نگاه کارشناسی بیشتری دارند و این در مورد گنبد منحصر به فرد شیخ لطف الله اهمیت بیشتری پیدا می کند که به طور حتم ناظر متبحری با تجربه و علم کافی بر کار استادکار نظارت داشته باشد، هرچند که آن استاد کار در کار خود خبره باشد.

به گفته خطابخش، میراث فرهنگی اصفهان سه گنبد مهم این شهر یعنی گنبد مسجد عباسی، گنبد مدرسه چهارباغ و حالا گنبد مسجد شیخ لطف الله را با نظارت این ناظر یعنی منصور عسگری مرمت می کند؛ مرمت هایی که برخی از کارشناسان آنها را بیشتر نوسازی می دانند.

وی در رابطه با مرمت گنبد مسجد عباسی گفت: کاشی های گنبد مسجد عباسی قدیمی نبوده و مرتب کاشی های گنبد پایین آمده و دوباره مرمت شده است، گنبد مسجد عباسی مشکل داشت؛ وقتی کاشی ها نو بود، پایین آورده شدند و دوباره کاشی های جدید کار شد.

اینکه تکلیف ترک مرمت شده گنبد شیخ لطف الله چه می گردد باید صبر کرد و دید که متولیان میراث کشور چه نظر کارشناسی خواهند داشت و یا کمیته ای که احمد منتظر می گوید می تواند با بررسی های بیشتر کار مرمت این گنبد ارزشمند را هدایت کند؟

آیا گنبد شیخ لطف الله به سرنوشت گنبد مسجد عباسی دچار می گردد یا روزگار بر مراد آن می گردد!؟

در استان اصفهان بیش از 22 هزار بنا و اثر تاریخی این استان شناسایی شده و یکهزار و 850 مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.