خاتون از زیر سایه شهرزاد خارج می گردد؟ - مجله پیامک

فکر می کنم مشکل این آثار در درجه اول به ضعف فیلم نامه مربوط باشد و بعد مسائل دیگری که باید در جای خود ارزیابی شوند؛ اما در این میان کار هایی هم فراوری شده اند که خوش ساخت و مجذوب نماینده اند، مانند مینی سریال زخم کاری (با نویسندگی و کارگردانی محمدحسین مهدویان)، مینی سریال قورباغه (با نویسندگی و کارگردانی هومن سیدی) و به تازگی خاتون (با نویسندگی و کارگردانی تینا پاکروان). این سریال داستان پرکششی دارد.

به نظر می رسد سریال خاتون به لحاظ ساخت، تا به اینجا تحت تأثیر سریال شهرزاد باشد و شخصیت اولش خاتون شبیه به شخصیت اول شهرزاد است. خاتون مانند شهرزاد، روشنفکر، اهل مطالعه و دور از حواشی زندگی سنتی است و از محرومان دستگیری می نماید.

هر دو زن از سر ناچاری یا به علتی غیر از عشق و علاقه ازدواج نموده اند. با این همه، هم شخصیت خاتون و هم شخصیت سریال خاتون از زیر سایه شهرزاد خارج شده و به نوعی استقلال رسیده است. شخصیت شهرزاد نسبت به خاتون قدری ساده تر و عرفی تر بود؛ اما به نظر می رسد خاتون بیشتر از او کنشگر است.

از آنجا که کارگردان زن است، دلبستگی و هواداری اش به زنان و حقوق آن ها را بی پرده عیان نموده است. زنان سریال به استثنای مادر شیرزاد، یا قهرمان اند یا قربانی. یا مقتدرند یا مظلوم و در هر صورت محترم، آن قدر محترم و بی گزند که شخصیت زن اصلی مانند شخصیت شهرزاد تحولی نمی یابد.

درواقع وجه مشترک طنزگونه هر دو سریال این است که گرچه نام هر دو از نام دو بانو گرفته شده، با این همه شخصیت محوری آن ها دو مردی هستند که به آن ها دلبسته اند: فرهاد و شیرزاد. گویی نویسندگان خواسته اند شمه ای از دیدگاه زنان بدون مردان را به تصویر بکشند؛ اما پیروز نشده اند.

به لحاظ ساختار داستانی، شخص محوری داستان کسی نیست که اخلاقی تر، معقول تر و محبو ب تر است؛ بلکه کسی است که بیشتر با خودش کشمکش دارد و شخصیتش چند بعدی، در معرض تحول و در نتیجه داستان ساز است.

اگر از بعضی صحنه های کشدار یا غلوآمیز بگذریم، داستان سریال تا به اینجا پرکشش است و فضا و طبیعت شمال ایران، مجذوب نمایندهیتش را افزون ساخته است. گذشته از بحث های ساختاری، می توان از محتوای ضد کمونیسم و ضد روس سریال یاد کرد. داستان در زمان جنگ جهانی دوم و حکومت رضاخان می گذرد که گرچه ایران اعلام بی طرفی نموده است؛ اما باز هم برادران روس به ایران حمله و بخشی از آن را تصرف می نمایند.

اکنون در دورانی به سر می بریم که تفکری مطرح شده است مبنی بر اینکه شعار نه شرقی نه غربی دیگر معنی ندارد و باید به سمت چین و روسیه حرکت کنیم. در این شرایط فراوری و پخش سریال های ضد انگلستان که قوایش به جنوب ایران حمله کردند، عجیب نیست؛ اما فراوری و پخش سریال خاتون که از هجوم روس ها به شمال ایران انتقاد می نماید، غنیمت است. باید پرسید آیا برای همین تلویزیون ایران این سریال را فراوری و پخش ننموده و کار در شبکه نمایش خانگی مجوز گرفته است؟

نویسنده سریال، کوشیده است در نقد جانب اعتدال را نگه دارد. مثلا در صحنه ای از فیلم، روس ها عکس او را از دیوار برمی دارند و عکس داس و چکش را بالا می برند. در صحنه ای دیگر با طنزی تلخ این طور مطرح می گردد که آیا استبداد داخلی را انتخاب کنیم یا حضور بیگانگان را؟ (گویی راه سومی وجود ندارد)؛ اما از طرفی دیگر نویسنده شخصیت رضاخان را هجو ننموده و مورد تمسخر قرار نداده است.

نکته مهم این است که داستان روی دوش نقل تاریخ سوار نشده؛ بلکه زیر چتر نقل تاریخ، داستان زیبایی هم دارد. به عبارت دیگر امری تاریخی را به موردی جزئی گره زده است. خاتون را ببینید.